11ήμερο θερινό σχολείο κοινωνικο-οικολογικής έρευνας στη Σαμοθράκη,
1-11 Μαίου 2014. “Achieving sustainable development on an island: social ecology concepts and methods in a real world context”
Εδώ και αρκετά χρόνια, το Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικολογίας της Βιέννης (Alpen Adria University) συντονίζει συστηματική έρευνα στο νησί της Σαμοθράκης, ενώ σε συνεργασία με τον Δήμο Σαμοθράκης και άλλους φορείς του νησιού έχει ξεκινήσει έναν συμμετοχικό διάλογο με σκοπό να αναπτυχθεί ένα όραμα για το μέλλον του νησιού, μέσω της ένταξης του στο Πρόγραμμα “Άνθρωπος και Βιόσφαιρα” (Man and Biosphere-ΜΑΒ) της UNESCO”, το οποίο περιλαμβάνει ένα παγκόσμιο δίκτυο περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλλους στις οποίες αναδεικνύεται ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του τόπου. Το ΜΑΒ είναι ένα διεθνές πρόγραμμα εφαρμοσμένης έρευνας πάνω στην αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων και του ιδιαίτερου περιβάλλοντος στο οποίο ζουν. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικολογίας της Βιέννης διοργάνωσε ένα θερινό σχολείο στο νησί της Σαμοθράκης, το οποίο εντάσσεται και συγχρηματοδοτείται από το πρόγραμμα Erasmus της ΕΕ και το οποίο είχε ως σκοπό να προσφέρει εξειδικευμένη εκπαίδευση σε θέματα βιώσιμης ανάπτυξης σε 20 μεταπτυχιακούς φοιτητές.
Στόχος της επίσκεψης ήταν να δώσει στους συμμετέχοντες την εμπειρία μιας διεπιστημονικής ερευνητικής διαδικασίας μέσω της πρακτικής εφαρμογής εννοιών και μεθόδων έρευνας κοινωνικής οικολογίας, προκαλώντας τους να αναζητήσουν βιώσιμες λύσεις για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει το φυσικό περιβάλλον και η τοπική κοινωνία. Αποτελώντας συνέχεια αντίστοιχης δράσης προ διετίας, η παρούσα επίσκεψη εντάσσεται σε μια προσπάθεια στήριξης και εντατικοποίησης της έρευνας και εκπαίδευσης στο νησί της Σαμοθράκης, αντανακλώντας μια βασική προτεραιότητα των Αποθεμάτων Βιόσφαιρας.
Πιο συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκε κοινωνική έρευνα μεταξύ των κατοίκων για τις προοπτικές του νησιού σε διαφορετικές επαγγελματικές κατηγορίες και κοινωνικές ομάδες, ενώ παράλληλα πραγματοποιήθηκε μια στατιστική έρευνα εκτίμησης του ζωικού πληθυσμού στο νησί, πιλοτικές αρχαιολογικές μελέτες, εκτιμήσεις του “κοινωνικού μεταβολισμού” του νησιού κ.α.
Το θερινό σχολείο πραγματοποιήθηκε από τις 1-11 Μαΐου 2014 με επικεφαλής την καθηγήτρια Marina Fischer-Kowalski και σε αυτό συμμετείχαν συνολικά 30 φυσικοί αλλά και κοινωνικοί επιστήμονες αλλά και αρχαιολόγοι (μεταπτυχιακοί και διδακτορικοί φοιτητές, καθηγητές και ερευνητικό προσωπικό) από 5 Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια (Πανεπιστήμιο Alpen Adria, Βιέννη, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Εθνικό Πανεπιστήμιο της Ιρλανδίας, Galway, Πανεπιστήμιο Lund, Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης).
Η καθηγήτρια Marina Fischer Kowalski επισκέπτεται τη Σαμοθράκη επι 30 συνεχή χρόνια , είναι λάτρης του νησιού, έχει ηγηθεί της προσπάθειας υποβολής πρότασης ένταξης της Σαμοθράκης στο πρόγραμμα MAB UNESCO διαθέτοντας επιστημονικό προσωπικό και βρίσκοντας χρηματοδότηση, ενώ το 2012 τιμήθηκε από τον Δήμο Σαμοθράκης ως επίτιμος Δημότης Σαμοθράκης με απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου.
Στη συνέχεια παραθέτουμε κάποια από τα βασικότερα συμπεράσματα της Κοινωνικής Έρευνας.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ
FOCUS GROUPS – A Vision for Samothraki in 2030
Η κοινωνική έρευνα μεταξύ των κατοίκων πραγματοποιήθηκε με τη μορφή συναντήσεων σε μικρές ομάδες ειδικού ενδιαφέροντος. Για τον σκοπό αυτό σχηματίστηκαν 6 ομάδες στις οποίες συμμετείχαν συνολικά 37 κάτοικοι της Σαμοθράκης, προερχόμενοι από διαφορετικές παραγωγικές και κοινωνικές ομάδες. Όπως κτηνοτρόφοι, αλιείς, μελισσοκόμοι, επαγγελματίες του τουρισμού, δημόσιοι υπάλληλοι και εκπρόσωποι κοινωνικών ομάδων. Ειδική μέριμνα έγινε ώστε να συμμετέχουν άτομα από όλες τις ηλικιακές ομάδες.
Με όλες τις ομάδες συζητήθηκαν οι ακόλουθοι προβληματισμοί:
α) ζητήματα του παρόντος που επηρεάζουν το νησί,
β) πως οραματίζονται τη Σαμοθράκη το 2030
γ) ιδέες για το πως θα επιτευχθεί το όραμα τους
Από τις συζητήσεις μπορούμε να αναφέρουμε συνοπτικά τα ακόλουθα ζητήματα που προέκυψαν
Ζητήματα του παρόντος που επηρεάζουν το νησί
Οι τοπικές ανησυχίες σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση του νησιού περιστράφηκε γύρω από οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα . Όσον αφορά τα οικονομικά θέματα , οι συμμετέχοντες σχολίασαν την ανάγκη πρόσθετης χρηματοδότησης για τα δημόσια έργα και τις νεοσύστατες επιχειρήσεις , την επιθυμία να επεκταθεί η διάρκεια της τουριστικής περιόδου αλλά και οι ευκαιρίες απασχόλησης για τους νεότερους ανθρώπους, ώστε να μπορούν να παραμείνουν στο τόπο ή και να επιστρέψουν σε αυτόν . Επιπλέον, οι ντόπιοι θεωρούν ότι αυτή τη στιγμή οι διαθέσιμοι πόροι του νησιού δεν χρησιμοποιούνται επαρκώς προς όφελος του νησιού ( π.χ. ιαματικές πηγές , κατσίκια). Στα Κοινωνικά θέματα παρουσιάστηκαν ζητήματα έλλειψης συνεργασίας, η ανάγκη να ενισχυθεί το επίπεδο της εμπιστοσύνης , τόσο εντός της κοινότητας δηλαδή μεταξύ των πολιτών, όσο και μεταξύ των δημοτών και των δημοτικών αρχών. Επίσης η επιθυμία να αναπτυχθούν δεσμοί συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων ομάδων ( π.χ. παροχή υψηλής ποιότητας τροφίμων από τον πρωτογενή τομέα που να χρησιμοποιείται από τις επιχειρήσεις του τουρισμού ). Στα Περιβαλλοντικά θέματα αναδείχτηκαν η υπερβόσκηση η οποία προκαλείται από τον μεγάλο αριθμό των αιγοπροβάτων, η υπεραλίευση, η ανεπαρκής διαχείριση υδάτων και αποβλήτων και η αποψίλωση των δασών για να καλυφθεί η αυξανόμενη ζήτηση για καυσόξυλα .
Πως οραματίζονται τη Σαμοθράκη το 2030
Πολλοί από τους συμμετέχοντες δήλωσαν ότι πιστεύουν σε ένα καλύτερο και πιο βιώσιμο μέλλον για τη Σαμοθράκη με την προϋπόθεση οι ντόπιοι αναλάβουν δράση τώρα . Ορισμένοι τόνισαν την ανάγκη να διατηρηθούν τα σημερινά επίπεδα του πληθυσμού αλλά και την ανάγκη να προσελκυστούν νέοι άνθρωποι ή και να επιστρέψει ο πληθυσμός στο νησί . Ένας αριθμός των συμμετεχόντων εξέφρασε ρητά την επιθυμία τους για «ήπια » ανάπτυξη μικρής κλίμακας που ταιριάζει με το μοναδικό χαρακτήρα του νησιού και ότι δεν θέτει σε κίνδυνο το φυσικό περιβάλλον .
Πρωτοβουλίες 2030
Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων εξέφρασε την επιθυμία να δει μια καλύτερη Σαμοθράκη και δήλωσε ότι αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω μιας καλύτερης συνεργασίας , ενισχύοντας την ανταλλαγή των πληροφοριών μέσα στο νησί , βελτιώνοντας τη μεταφορική σύνδεση με την ηπειρωτική Ελλάδα αλλά και την υπόλοιπη νησιωτική.
Συγκεκριμένα οι προτάσεις- ιδέες που εκφράστηκαν περιλαμβάνουν:
Νέες οικονομικές δραστηριότητες που προστατεύουν και ενισχύουν το μοναδικό χαρακτήρα και τη φυσική ομορφιά του νησιού ( π.χ. αγρο- και οικο – τουρισμός , η επισήμανση των τοπικών προϊόντων διατροφής και η πώλησή τους μέσω των τοπικών εστιατορίων και ξενοδοχείων, εξαγωγή των τοπικών προϊόντων προς την ηπειρωτική Ελλάδα και την Ευρώπη ) .
Προτάσεις για τη δημιουργία νέων συνεταιρισμών στον τομέα της γεωργίας , της αλιείας , του τουρισμού και των υπηρεσιών.
Βελτίωση της παρουσίας της Σαμοθράκης στο διαδίκτυο ( π.χ. Βελτιωμένες ιστοσελίδες που να παρουσιάζουν τα καταλύματα και ιστοσελίδες με πληροφορίες για τον τόπο και τον πληθυσμό). Βελτίωση των εγκαταστάσεων και των υπηρεσιών τόσο πάνω στο νησί όσο και στην στεριά που συνδέεται (βελτίωση της ακτοπλοϊκής σύνδεσης, του οδικού δικτύου, βελτίωση της πληροφόρησης δημοτών και τουριστών, καλά σηματοδοτημένα περιπατητικά μονοπάτια).
Βήματα προς μια πιο αυτάρκη Σαμοθράκη ( π.χ. μεγαλύτερη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο νησί , όπως ιαματικές πηγές και η υδροηλεκτρική ενέργεια, αύξηση της τοπικής παραγωγής προϊόντων που να καλύπτουν τις τοπικές ανάγκες)
Εκπαίδευση και κατάρτιση για τους ντόπιους ( π.χ. κατάρτιση τουριστικών οδηγών , κατάρτιση σε δεξιότητες μάρκετινγκ για τις μικρές επιχειρήσεις και τους συνεταιρισμούς , συμβουλές σχετικά με πηγές χρηματοδότησης της ΕΕ , παραδείγματα ορθής πρακτικής της βιώσιμης ανάπτυξης της κοινότητας από άλλες ευρωπαϊκές χώρες )
Παράλληλα με την κοινωνική έρευνα πραγματοποιήθηκαν οι ακόλουθες ερευνητικές εργασίες:
(1) Ερευνητική ομάδα θα θέματα διατροφής: Πραγματοποίησε συνεντεύξεις με τις ομάδες ντόπιων όπως ψαράδες, αγρότες, επαγγελματίες, εκπαιδευτικούς και διερεύνησαν εναλλακτικά σενάρια σίτισης -διατροφής για το μέλλον του νησιού. (2) Ερευνητική ομάδα Κτηνοτροφίας: Πραγματοποίησε καταμέτρηση και εκτίμηση των πυκνοτήτων σε διαφορετικούς τύπους οικοτόπων με την μέθοδο της δειγματοληψίας εξαποστάσεως, προκειμένου να αξιολογήσει το πρόβλημα της διάβρωσης και της απώλειας της βιοποικιλότητας εξαιτίας της υπερβόσκησης. (3) Ερευνητική ομάδα χλωρίδας: πραγματοποίησε χαρτογράφηση περιοχών με την χρήση ενός συστήματος παρακολούθησης του ποσοστού ”χλωρό-κάλυψης” του εδάφους και της διάβρωσης του, που σχετίζονται με την υπερβόσκηση. (4) Ερευνητική ομάδα καταγραφής του τρέχοντος κοινωνικού μεταβολισμού του νησιού η οποία ανέλυσε τα υλικά που εισρέουν και εκκρέουν προς και από το νησί, πραγματοποίησε ανάλυση της ροής της ενέργειας με σκοπό την ανασυγκρότηση της οικονομίας του νησιού σε βιοφυσικούς όρους. (5) Ερευνητική ομάδα αρχαιολογικού πλούτου: Χρησιμοποιώντας την πλούσια αρχαιολογικά στοιχεία του νησιού, δημιούργησαν εκτιμήσεις ορισμένων κοινωνικο-οικολογικών χαρακτηριστικών του νησιού κατά την αρχαιότητα.
